Aşağıdaki söz günümüzde yüksek fiyata ürün satmanın önünü açmak gibi algılansa da, irdelendiğinde derin anlam yüklüdür:

“Ucuz ürün alacak kadar zengin değilim.” (İngiliz Atasözü)

Son 8-10 yıldır proje dahil her iş yapılır furyası almış başını gidiyor. Sanılıyor ki paket programlar her şeyin ilacı. Mühendislikten, tasarımdan, konstrüktörlükten bihaber kişiler program veri isteklerini girince her konuyu çözümlediklerini sanıyorlar.  İşin daha vahimi büyük tesis yatırımlarında bile bu mantıkla ilerleyen tüccar kafalı yatırımcılarımız var. Sözümüz sanayici yatırımcılarımıza değil. Tüccar ile sanayici arasındaki fark nedir derseniz, tüccar kısa vadeli kazançların, sanayici ise uzun vadeli kazançların peşinde koşar. Sanayici anlık yaşamaz.  

Mühendislik nedir? Proje nedir? Tesis kurulumu nedir? Bunları bilmeden yola çıkanların sonu ya hüsran olmuştur veya gecekonduvari işletmelerin sahibi olup, her gün yeni bir problemi çözmekle zaman, para ve enerji tüketmekle meşgullerdir.

Paket programlar ve bu programları kullanmak tüm sorunlarınızı çözmez. Örneğin bir tesis kurulumu (prosesi çözümlenmiş) öncesi yetkin bir mühendislik proje ekibiniz yoksa;

• Ekipmanları programa seçtirmekle proses esaslarına uygun tüm bileşenleri çözemezsiniz. Siz ekipmanlara ve onun çalışma prensiplerine hâkim değilseniz, ürün satıcıları size günün şartlarına uygun ekipmanı satmak çabasında olur. Fakat siz gerekli optimum ekipmanları almış olur musunuz? Sonrasında iğne ile kuyu kazarsınız.
• Arazi topografisine, hava ve doğa şartlarına uygun tesis yerleşimi yapamazsanız, labirentler içinde kaybolursunuz.
• Ara ekipmanların (konveyörler, elevatörler, pompalar, vanalar vb.) güç hesabını programdan yapınca (program veri isteklerini girince) tüm sistem bileşenlerini çözemezsiniz.
• Çelik konstrüksiyon yapının hesabını programdan yaparken yalnızca eleman kesitini bulmakla (oda yeşil-kırmızı renklere bakarak) tüm bileşenleri çözemezsiniz.
• Donatı hesabını programla yaparak tüm betonarme yapı bileşenlerini çözemezsiniz.
• Stres hesabını programa yaptırmakla tüm borulama bileşenlerini çözemezsiniz.
• Yapıya ait yalıtım hesabını (ki birçok işte yapılmaz) yaparak tüm yapı kaplama bileşenlerini çözemezsiniz.

Uzar gider bu şekilde.

Mühendislik ve proje hizmetleri ücreti teklif metnine yazıldığında tüyler diken diken oluyor ve üzeri çizilen ilk kalem oluyor. Fakat ülkemize has ticaret ruhu çözümü bulmuş durumdadır.

“Proje mühendislik hizmetleri dahil her şey yapılır!”

2000 öncesi yıllara bakıldığında proje mühendislik hizmeti tamamen ayrı bir sektör durumunda iken, bugün imalat ve montaj ile iç içe geçmiş durumdadır. Paket programların artışı, teknik üniversite mezunu (sözde üniversitelerden) genç işsiz nüfusun artışı ile mühendislik ve proje hizmetleri ayaklar altında ezilmektedir. Herkes projeci, herkes mühendis, herkes tasarımcı. İşini düzgün yapan kişi ve şirketlere asla lafımız yok. Fakat proje mühendislik hizmetleri de o kadar kolay değil.

Proje mühendislik yatırımcının isteklerini optimize eden ve işletme maliyet kalemlerini düşüren bir hizmet olmalıdır. Ben tesisi, yapıyı, ekipmanı yaptım yerinde de duruyor demekle olmuyor. Ne kadara mal ettin? İşletme giderlerin nasıl? Bakım-onarım maliyetlerin ne durumda? Kaç adam/saat ile çalışılıyor vs. Bunların ilk başlangıcı proje mühendislik hizmetleri kapsamındadır.

Siz ana konusu imalat olan firmaya proje mühendislik hizmetleri dahil (proje mühendisliğe ücret ödenmediğini sanarak) bir işi verdiyseniz korku filmi izlemeye hazır olun. Hele hele götürü bedel ile yola çıkmışsanız, kalite ve hizmet anlamında alacağınız geri dönüşün sağlıklı olması çok az muhtemeldir. Birim fiyat ile yola çıkmışsanız kalite dışında bütçeyi tutturmanız da olasılık dışıdır.

Bu tür sorunlar eskiden de yok muydu? Olmasaydı, sanırım aşağıdaki resim yıllar öncesi arşivimize girmezdi.

Fakat artık günümüz eğitim ve teknolojisinde bunları minimize etmek o kadar basit hale geldi ki. Bu yüzden proje mühendislik hizmetleri (teknik şartnameler dahil) imalat grubundan bağımsız ayrı bir şirket ve/veya grup olmak zorundadır. Bunu başarmış ve bünyesinde hâlâ çok değerli proje mühendislik grubu bulunan imalatçı, yatırımcı ve müteahhit firmalarımız bulunmaktadır. Başarılı yatırımcı ve müteahhit firmalara bakın. Liderliği, alt yapısını proje mühendislik kökenli bilgilerinden alan, bunları harmanlayıp ve hiçbir zaman imalat ile projeyi aynı kefeye koymadan ilerleyen firmalardır.

Yaşanmış ve yaşanmakta olan birçok örnek var. İmalat grubunun elinde oyuncak olmuş yatırımlar, tesisler, ekipmanlar. Bu tür başarısızlıkların tek nedeni tabii ki imalatçılar değil. Aslında işi, projeyi adına her ne dersek yapılacak işi tek bir sektörden daha ucuza almak mantığı yatmaktadır. Yani tüccar mantığı. Proje firması proje yapacak. İmalat firması imalat yapacak. Makine mühendisinin işini inşaatçı, inşaatçının işini mimar, zemincinin işini haritacı yapmayacak. Satın alma işini yapan dört başı mamur teknik şartnamesiz hiçbir alıma çıkmayacak. Her şeyden önemlisi herkes kendi işini yapacak. Bu disiplinleri yönetecek bir organizasyon olacak. Önce kafalar değişecek. İnanın, o zaman enerjimizi, paramızı başka verimli kanallara aktaracağız. Zamanımızı daha iyi kullanıp ailemize ve sevdiklerimize daha fazla zaman ayıracağız.

Onun için “Proje mühendislik hizmetleri dahil her şey yapılır!” masallarına son verelim.

Birkaç soru ile başlayalım.

Mühendis ve mühendislik nedir?

Mühendis, Latince INGENUITY, İngilizce ENGINEER kelimesi ile çalışma hayatımıza girmiştir. Arapçada geometri anlamına gelen hendese kelimesinden dilimize türetilmiştir. Türkçe karşılığı yaratmak (maddesel olarak) olarak çevrilebilir. TDK’ya (Türk Dil Kurumu) göre ise mühendis, insanların her türlü ihtiyacını karşılamaya dayalı; çeşitli yapılar yol, köprü, bina, peyzaj, çevre gibi şehircilik ve imar dışı alanların ilkeleri, bayındırlık; tarım, beslenme gibi gıda; fizik, kimya, biyoloji, elektrik, elektronik gibi fen; uçak, gemi, otomobil, motor, iş makineleri gibi teknik ve sosyal alanlarda uzmanlaşmış, belli bir eğitim görmüş kimsedir. Modern anlamda mühendis, bilim insanlarının ürettiği teorik bilgiyi tekniker ve teknisyenlerin uygulayabileceği pratik bilgiye dönüştüren kişidir.

Arşimet

Mühendislik ise, deneyim-uygulama yoluyla, fen ve matematik bilimlerine ilişkin edinilen bilgilerin, doğanın sunduğu malzeme ve enerjilerin insanlığın yararına ekonomik bir şekilde kullanılması için yöntemler geliştirmek üzere değerlendirmeler yapılabilmesini ve uygulamaya geçilmesini sağlayan meslektir.

Mekanik ve Sibernetik Bilimin babası El-Cezeri

Mühendislik ve proje hizmetleri 3 boyutlu programın varsa (lisanslı/lisansız fark etmez) tek kişi ile yapılabilen “one-man show” olarak görülen bir sektör halini aldı. Özellikle inşaat disiplini bu konuda başı çekiyor. Tüm meslekler adına ne kadar acı.

Leonardo da Vinci

Çelik konstrüksiyon mühendislik ve proje hizmetleri büyük bir pazar payına sahip bir sektör durumundadır. Fakat kaliteli hizmet kanayan bir yara olmaktan çıkmış, kangren olmaya doğru hızla yol almaktadır. Yapının davranışları göz ardı edilerek yalnızca program mühendisliği ve konstrüktörlüğü olarak hızla ilerlenmektedir. Umarım bu çalışma sistemi ülkemize acı bedeller ödetmez.

Malzeme kalitesinde belirtilen değerlerin ne anlama geldiğini bilmeden, şartname ve standartları takip etmeden yapılan hizmetler hızla çoğalmaktadır. Özellikle daha önce buna benzerini yaptık hâlâ ayakta duruyor mantığı hızla çoğalmaktadır. Unutulmamalıdır ki yapılar bir doğal afet karşısında ayakta durması için yapılmalıdır. Çok çürük yapılar bile senelerce hiçbir doğal afetle karşılaşmadığı sürece ayakta kalabilirler. Fakat en ufak bir depremde, en ufak doğa olayı karşısında umulmadık can kayıpları ve zararlar meydana gelir. Günlük haber takibine bakarsanız kayan istinat duvarları, uçan çatılar, yıkılan duvarlar, kendi kendine çöken yapılar nerdeyse kanıksanmış durumdadır.

Bu tür kolaycılığa ve ucuz yollara sapmadan mühendislik ve konstrüktörlük yapmak lazım. “Bilgi paylaştıkça büyür” mantığı ile çalışmalarımızı yönlendirmeliyiz.

• Lütfen alt kadro çalışanlarınıza işin temel mantığını öğretin.
• Lütfen öğrendiklerinizle yetinmeyin. Daha iyisini nasıl yaparımı sorgulayın.
• İçinizdeki çocuğun merakını yok etmeyin, ettirmeyin.
• Yerli-yabancı tüm bilgiye ulaşmanın yolunu bulun, buldurun.

Şirket içi eğitimlere ağırlık verin. Ben eğitirim yarın işi bırakır gider mantığından kurtulun. Bırakın giden gitsin. Siz doğru yolda ilerlerseniz aynı mantıkla çoğalan kişi veya kuruluşlar sizin pazar katma değerinizi yükseltir. Yapılan işlere saygı duyulursa sizin ücretleriniz otomatik artar. Rekabet başarıyı getirir.

Mimar Sinan’ın ustalık eserim dediği ve baş yapıtı olarak kabul edilen Selimiye Camii daha iyisini nasıl yapabilirim ile ortaya çıkmıştır. Ayasofya’yı gören, ona çeşitli eklentiler, tadilatlar yapan ve günümüze sapasağlam ulaşmasında emeği olan Mimar Sinan’dır. Sinan daha iyisini yapma yolunda uğraşmış ve Selimiye gibi dev bir eser kazandırmıştır.

Ayasofya’dan daha büyük olan kubbesi (yerden yüksekliği 43,28 metre olan kubbe, 31,30 metre çapındadır) ile öne çıkan Selimiye Camii, şehircilik bakımından yer seçimi ve 4 minaresi ile de göze çarpar. Kesme taştan yapılan cami iç bölümüyle 1620 metrekare, avlusuyla birlikte 2 bin 475 metrekarelik alana inşa edilmiştir.

Unutmayalım! Mükemmellik ayrıntılarda (detaylarda) gizlidir. Ayrıntılarda bilgi denizinde bir su damlasıdır.